Longitudinale analyse van gliomen in Nederland: Moleculaire en beeldvormende kenmerken van maligne evolutie van IDH-gemuteerde gliomen

In Nederland krijgen jaarlijks rond de 1000 mensen de diagnose gliale
hersentumor/glioom. Verreweg de meeste gliomen tonen heel uitgebreide
('diffuse') ingroei in het omgevend hersenweefsel. Deze groeiwijze maakt dat
zulke gliomen niet compleet door de neurochirurg verwijderd kunnen worden. Ook
bestraling en chemotherapie hebben vaak maar beperkt effect. Al met al betreft
het een ongeneeslijke ziekte die zowel jonge als oudere patiënten treft en dan
een zware last vormt, o.a. door neurologische uitval, epilepsie en/of
vroegtijdig moeten stoppen met werk of studie. Bij vooral jongere patiënten
wordt in eerste instantie dikwijls een minder agressief glioom, een zogenaamd
IDH-mutant astrocytoom vastgesteld. Ook dit betreft evenwel een desastreuze
tumor die vroeger of later meer agressief wordt en waaraan de patient
overlijdt. Het is vaak lastig om in de beginfase uit te maken wanneer begonnen
moet worden met agressieve behandeling, en na een eerste behandeling treedt
onherroepelijk weer hergroei van de tumor op (= recidief tumor). Om de situatie
voor patiënten met een IDH-mutant astrocytoom te verbeteren is het van groot
belang dat meer zicht wordt gekregen op het beste tijdstip voor het starten van
agressieve behandeling en dat daarnaast ook nieuwe aanknopingspunten voor
behandeling worden ontdekt. Bij een relatief beperkt deel van de patiënten met
een glioom wordt besloten om chirurgisch nog een tweede keer te pogen zoveel
mogelijk van de tumor te verwijderen. Inmiddels is klip en klaar dat 1) de
recidief tumor niet zomaar in alle opzichten lijkt op de primaire tumor, en 2)
dat de precieze moleculaire/genetische karakteristieken van een tumor heel
bepalend zijn voor het effect dat verschillende behandelingen sorteert. Omdat
maar een beperkt aantal patiënten een tweede operatie kan ondergaan is
beschikbaarheid van 'gepaarde weefselstukjes' van primaire en recidief gliomen
relatief zeldzaam.
Het hier voorgestelde project is uniek voor het hersentumor-onderzoek in
Nederland. Het GLASS-NL Consortium bestaat uit experts op het gebied van
diagnose, behandeling en onderzoek naar gliomen. GLASS-NL is onderdeel van het
internationale GLASS Consortium, dat wereldwijd experts op het gebied van
glioom-onderzoek en behandeling bij elkaar gebracht heeft. Alle grote centra in
Nederland die patiënten met hersenkanker behandelen doen mee aan dit GLASS-NL
project. De wetenschappelijke artikelen die uit deze studie voortkomen zullen
gepubliceerd worden onder de noemer van het GLASS Consortium, zo is
'GLASS-helder' dat de resultaten zijn behaald door samenwerking. Verder zullen
de bij dit onderzoek verkregen gegevens 'gecodeerd' (niet direct herleidbaar
tot de patiënt) openbaar worden gemaakt binnen de nationale research
infrastructuur van Health-RI, zodat ze ook benut kunnen worden bij volgende
studies.
Tot slot: Er is in Nederland geen patiënten-organisatie speciaal voor patiënten
met een glioom. Wel wordt het GLASS-NL initiatief van harte ondersteund door
zowel de stichting STOPhersentumoren.nl (opgericht door en voor patiënten met
een primaire hersentumor en hun naasten en met focus op fondsenwerving voor
research) als de stichting hersentumor.nl (een organisatie van patiënten met
een hersentumor en medische professionals met het geven van voorlichting als
belangrijkste doelstelling). Daarnaast wordt de hier voorgestelde studie volop
gesteund door de Landelijke Werkgroep Neuro-Oncologie (LWNO; een werkgroep van
professionals uit alle medische disciplines die zich bezighouden met
diagnostiek en behandeling van patiënten met een hersentumor) en door het
internationale GLASS Consortium.

Het concrete doel van deze GLASS-NL studie is om, o.a. door zeer gedetailleerde
en systematische vergelijking van tumorparen (= patienten, die 2 maal
geopereerd zijn met een tyussenpoze van tenminste 6 maanden) beter inzicht te
krijgen in de onderliggende moleculaire afwijkingen. De biologische/genetische
karakeristieken van de primaire en van de recidief tumor zullen worden bepaald
door *sequencing* en worden vergeleken met o.a. normaal DNA van de patient.
Daarnaast worden deze karakteristieken van de gliomen vergeleken met het
microscopisch beeld en met de radiologische en klinische bevindingen in de loop
van de tijd bij deze patiënten. Door de verkregen bevindingen te koppelen aan
informatie over ziektebeloop en het resultaat van behandelingen kan worden
uitgezocht welke moleculaire en radiologische afwijkingen het best voorspellen
dat een IDH-mutant astrocytoom zich snel agressief gaat gedragen, hoe bepaalde
behandelingen invloed uitoefenen op de moleculaire veranderingen in de tumor,
en hoe deze informatie kan worden benut om meer op maat van de individuele
patiënt een behandelingsregime in te stellen.

Slechts zeer recent vormt moleculaire diagnostiek een belangrijk onderdeel van
de diagnostiek van patienten met hersentumoren. Bij veel patienten zijn daarom
geen gegevens bekend van de moleculaire opmaak van hun hersentumor. Door het
screenen van circa 300 lagergradige gliomen van patienten verwachten wij
uiteindelijk 100 patienten met een in eerste instantie lagergradig astrocytoom
met IDH mutatie te verzamelen. Op dit moment hebben we gezamenlijk in de
verschillende centra in Nederland al de beschikking over dergelijk materiaal
van zeker 60 patiënten. De betreffende patiënten hebben toestemming gegeven
voor nader gebruik van het hersentumorweefsel voor wetenschappelijk onderzoek.
Veel van hen hebben voor dit onderzoek (op een moment dat toch al wat bloed
moest worden afgenomen) wat extra bloed afgestaan om de afwijkingen in de tumor
te kunnen vergelijken met normaal DNA. De patiënten wordt daarbij verteld dat
zij zelf niet direct voordeel hebben bij het uitvoeren van deze studie, maar
dat op termijn een volgende generatie van patiënten hopelijk beter behandeld
kan gaan worden.

Er zal mogelijk een extra bloedafname (20 ml) bij patienten plaatsvinden (bij
voorkeur gecombineerd met een reguliere bloedafname). De risico's van
bloedafname zijn verwaarloosbaar. De ingeschatte belasting qua tijdsduur is 30
minuten voor de extra bloedafname.