Schaamte bij aanvang en gedurende Mentalization-Based Treatment (MBT) bij patienten met borderline persoonlijkheidspathologie - een naturalistische volgstudie

Schaamte(gevoeligheid; 'shame proneness') kan in verband gebracht worden met
verschillende bij borderline persoonlijkheidspathologie behorende kenmerken
(identiteitsstoornis, affectieve instabiliteit, impulsiviteit, suïcidaliteit,
zelfbeschadiging, dissociatie, chronisch gevoel van leegheid). Het reduceren en
reguleren van een aversieve staat van schaamte kan mogelijk bijdragen aan een
succesvolle psychotherapeutische behandeling, bijvoorbeeld Mentalization-Based
Treatment (MBT). Vanuit de veronderstelling dat het doel van MBT - het
vergroten van het mentaliserend vermogen (het begrijpen en interpreteren van
menselijk gedrag in termen van intenties o.a. gevoelens, gedachten, verlangens
en behoeften) - bijdraagt aan de bewustwording van gevoelens van schaamte, kan
betoogd worden dat MBT tevens bijdraagt aan het ontwikkelen van een adequate
schaamteregulatie en dat dit proces mogelijk helpt bij het aanleren van een
robuust mentaliserend vermogen. Er zijn echter nog geen longitudinale studies
verricht die zicht geven op het niveau van schaamte bij de start van MBT en
tijdens MBT.

Primaire vraagstelling:
Wat is het niveau van schaamte bij start en gedurende MBT bij patiënten met BPS?

Hypothese bij de primaire vraagstelling:
Gedurende de behandeling neemt het schaamte-niveau af.

Secundaire vraagstellingen:
- Wat is het verband tussen schaamteniveau en de voor MBT/BPS relevante
(behandel)diagnostische gebieden (automutilatie, suicidegedragingen,
symptomatisch functioneren, sociaal en interpersoonlijk functioneren,
persoonlijkheidsfunctioneren en -pathologie)?
- In welke mate treedt gedurende de behandeling verbetering op in de voor
MBT/BPS relevante (behandel)diagnostische en (overige) uitkomstgebieden (zie de
gebieden genoemd in bovenstaande vraagstelling, samen met mate van commitment
aan de behandeling en afname zorgconsumptie elders)

Hypotheses bij de secundaire vraagstellingen:

- Cross-sectioneel (bij aanvang MBT-behandeling):
1. Er bestaat een positief verband tussen het schaamteniveau en de voor MBT/BPS
relevante (behandel)diagnostische gebieden (automutilatie, suicidegedragingen,
meer pathologie op de gebieden symptomatisch functioneren, sociaal en
interpersoonlijk functioneren, persoonlijkheidsfunctioneren en -pathologie).
- Prospectief:
2. Gedurende de behandeling neemt het schaamte-niveau af.
3. Gedurende de behandeling neemt niet alleen het schaamte-niveau af (zie
primaire vraagstelling) maar treedt er ook verbetering op in;
- 3a. de *voor MBT/BPS relevante (behandel)diagnostische gebieden* (zie
hypothese 1, samen met hogere mate van commitment aan de behandeling en afname
zorgconsumptie elders);
- 3b. de therapeutische werkrelatie.
- Exploratief :
4. de onder punt 2 genoemde afname van schaamte is positief gerelateerd aan een
afname in de BPS symptomatologie (zie hypothese 1.) en een verbetering van de
therapeutische relatie.

Bij alle bovengenoemde prospectieve hypotheses is de aanname dat vanaf 12
maanden na start behandeling een statistisch significante verbetering verwacht
wordt (ten opzichte van baseline), met een verdere toename van deze verbetering
op 15 maanden na start behandeling en 18 maanden (einde behandeltraject) na
start behandeling.

Het onderzoek betreft een prospectieve naturalistische volgstudie waarbij
iedere drie maanden een afname van interviews, vragenlijsten en een
computertaak (zie ook schema afname meetinstrumenten in sectie 8.3 in het
onderzoeksprotocol) zal plaatsvinden. Het onderzoek heeft een naturalistisch
design; de uitvoer van het onderzoek leidt niet tot veranderingen in de
behandeltoewijzing en/of het behandelprogramma.

Vanaf start behandeling en vervolgens 3, 6, 9, 12, 15 en 18 maanden na start
behandeling worden bij de cliënten in het kader van de bij MBT behorende
reguliere (behandel)diagnostiek interviews afgenomen en vullen de cliënten
vragenlijsten in. De extra belasting in het kader van het onderzoek betreft het
toevoegen van een computertaak vanwege het meten van impliciete (onbewuste)
schaamte. De extra tijdsbelasting van deze computertaak betreft 7 metingen * 15
minuten tijd per afname = 105 minuten.