Negatieve rampbeelden behandelen middels EMDR bij kinderen en jongeren met een sociale angststoornis: een proof-of-principle RCT

Sociale angststoornis (SA) is een veel voorkomende aandoening bij kinderen en
adolescenten, gekenmerkt door een verhoogde angst voor negatieve evaluatie en
significante beperkingen in het functioneren. Behandeling voor SA is momenteel
minder effectief dan behandeling voor andere angststoornissen, wat erop wijst
dat de huidige SA-behandelingen verbeterd kunnen worden. Een factor die een
goede mogelijkheid kan bieden om op in te grijpen, is het ervaren van mentale
beelden. Het is gebleken dat personen met SA spontane negatieve beelden ervaren
die hun belangrijkste angsten weerspiegelen en een negatieve invloed hebben op
emoties en gedrag. Hoewel kinderen en adolescenten met (sociale) angst ook
beelden ervaren die verontrustend zijn, zijn de meeste onderzoeken naar het in
kaart brengen en beïnvloeden van beelden uitgevoerd bij volwassenen. Aangezien
wordt gesuggereerd dat kinderen meer geneigd zijn om in beelden te denken en om
(verontrustende) beelden te ervaren dan volwassenen, neemt de potentiële waarde
van het identificeren van problematische beelden en het meenemen hiervan in de
behandeling van jongeren toe. In de huidige studie zijn we geïnteresseerd in
het verder onderzoeken van interventies die gericht zijn op dergelijke
negatieve *flashforward* (FF) beelden van naderende (ofwel toekomstige) sociale
catastrofes bij jongeren met SA, om zo de nadelige invloed te verminderen. Een
manier om negatieve beelden aan te pakken, is door gebruik te maken van eye
movement desensitization and reprocessing (EMDR). Na EMDR is herhaaldelijk
gebleken dat beelden van (trauma) herinneringen minder levendig en emotioneel
worden, en mogelijk ook minder negatief worden (her)gewaardeerd, wat leidt tot
minder angst en vermijding in het dagelijks leven bij zowel volwassenen als
jongeren. Het potentieel van het gebruik van EMDR met beelden van toekomstige
catastrofale uitkomsten wordt aangetoond door een reeks analoge
interventiestudies bij volwassenen die een afname vonden in de levendigheid en
emotionaliteit van FF-beelden. Tot op heden zijn er echter geen onderzoeken
naar het gebruik van EMDR met FF in klinische groepen met SA. Desalniettemin
wordt het gebruik van EMDR door invloedrijke handboeken aanbevolen bij de
behandeling van angststoornissen. In de Nederlandse landelijke
multidisciplinaire richtlijnen (Zorgstandaard Angstklachten en
angststoornissen) wordt opgemerkt dat *EMDR veelvuldig wordt gebruikt bij de
behandeling van angststoornissen in de routinematige klinische zorg*, maar de
behandeling wordt niet aanbevolen als voorkeursbehandeling, gezien relatief
beperkt bewijs voor de effectiviteit ervan bij angststoornissen. Een
gestructureerde evaluatie van de waarde van het in kaart brengen en behandelen
van negatieve FF-beelden bij jongeren met SA lijkt zeer welkom en relevant.

Het belangrijkste doel is het evalueren van de effectiviteit van drie sessies
van EMDR FF (gericht op negatieve FF-beelden gerelateerd aan de meest gevreesde
sociale situaties van jongeren) bij het behandelen van sociale angst
(verminderen van angst en vermijding gerelateerd aan die gevreesde sociale
situaties) bij kinderen en adolescenten met SA. Het secundaire doel is om te
onderzoeken of veranderingen in FF-eigenschappen (verlaging van FF-levendigheid
en spanning, en negatieve waardering) de behandeleffecten kunnen verklaren
(mediatie).

De huidige onderzoeksopzet is een gerandomiseerde gecontroleerde trial (RCT)
met parallelle groepen met twee condities (EMDR FF versus een controlegroep
zonder actieve behandeling). De studie is bedoeld als een *proof-
of-principle'-studie van de effecten van EMDR FF op angst en vermijding, en
mogelijke mediatie van deze effecten door levendigheid, spanning en waardering
van FF-beelden. Na de voormeting worden de deelnemers willekeurig toegewezen
aan een van de twee condities, waarbij elke conditie uit 25 deelnemers bestaat.
Deelnemers aan de EMDR FF-groep krijgen drie EMDR FF-sessies van 45 minuten,
deelnemers in de controlegroep volgen deze sessies niet. Na de nameting krijgen
alle jongeren, indien van toepassing, reguliere behandeling voor hun sociale
angst (bijv. cognitieve gedragstherapie (CGT), wanneer ze als volgende op de
wachtlijst staan) en hebben ze de follow-up metingen tijdens verdere reguliere
zorg. De metingen bestaan uit vragenlijsten voor jongeren en ouders, en een
interview over beelden voor jongeren.

De EMDR FF-behandeling bestaat uit drie sessies van 45 minuten, verdeeld over twee weken. De therapeut volgt elke sessie een enigszins aangepaste versie van de EMDR >flashforward procedure>, die ook verwijst naar het standaard Nederlandse EMDR-protocol (de Jongh & ten Broeke, 2019). In elke EMDR FF-sessie wordt de deelnemers gevraagd hun beeld van gevreesde toekomstige catastrofe (d.w.z. FF) gerelateerd aan een van de angstige situaties op te halen en te beoordelen, zoals eerder vastgesteld in het interview over beelden bij de voormeting. De FF wordt >gedesensitiseerd> met behulp van EMDR volgens de flashforward-procedure.

Behandeling voor SA bij jongeren is momenteel minder effectief dan behandeling
voor andere angststoornissen. Aangezien de late kindertijd en de vroege
adolescentie zijn aangewezen als de typische beginleeftijd voor sociale angst,
zou het verbeteren van de behandeling van jongeren door middel van het
betrekken van mentale beelden de uitkomst en kosten kunnen verbeteren. In het
huidige onderzoek hebben we kinderen en adolescenten als deelnemers, aangezien
onderzoek naar beelden en op beelden gerichte behandeling bij volwassenen
mogelijk niet volledig te generaliseren is naar jongeren. Een mogelijk risico
van deelname zou de tijdsbelasting kunnen zijn (d.w.z. in totaal 180 minuten
voor jongeren aan metingen). Een deel van de vragenlijsten wordt afgenomen in
de reguliere zorg en kan daarom als geen extra belasting worden beschouwd. Het
voltooien van de metingen kan daarnaast leiden tot spanning bij de jongeren
vanwege beelden over negatieve gebeurtenissen. Vragen naar angst en toekomstige
rampen is echter gebruikelijk tijdens zowel de intake als de reguliere
behandeling van angststoornissen, en om mogelijke risico's te verkleinen, is er
aandacht voor positieve beelden en begeleiding door getrainde EMDR-therapeuten.
Bovendien wordt verondersteld dat de interventie die deelnemers aan de
EMDR-FF-groep krijgen (drie sessies van 45 minuten EMDR FF) positieve effecten
heeft, op basis van empirische en theoretische beoordeling, evenals frequent
gebruik in de klinische praktijk als aanvulling op (sociale) angst- en
traumabehandeling. De deelnemers in de controlegroep hebben gedurende deze twee
weken geen interventie. Omdat er bij Accare vaak een wachttijd van ongeveer 4
weken is voor behandeling, betekent dit dat voor de meeste deelnemers het
eerste deel van het onderzoek wordt uitgevoerd tijdens de wachttijd voor een
reguliere behandeling. Deelname aan het huidige onderzoek heeft geen verdere
impact op het krijgen van reguliere zorg, aangezien alle jongeren reguliere
behandeling voor hun sociale angst vervolgen na de nameting in week 4, indien
van toepassing. Daarbij wordt jongeren en hun ouders duidelijk gemaakt dat zij
op elk moment kunnen stoppen met deelname aan het onderzoek, zonder
consequenties. Omdat alle deelnemers in zorg zijn bij Accare, kunnen deelnemers
in beide groepen, wanneer jongeren of ouders zich zorgen maken over hun
functioneren, contact opnemen met hun eigen therapeut en de zorg krijgen die
nodig is. Er kunnen ook enkele mogelijke voordelen worden verwacht. Ten eerste
kunnen deelnemers aan het onderzoek inzicht krijgen in hun eigen beelden, wat
niet alleen nuttig kan zijn voor hun eigen verdere CGT-behandeling (indien van
toepassing), maar ook om meer inzicht te krijgen in de beelden van sociaal
angstige jongeren in het algemeen. Deelname aan het onderzoek levert ook
voorlopige informatie op over de waarde van het gebruik van EMDR met negatieve
FF-beelden. Dit is een belangrijke eerste stap die mogelijk het eigen
behandelresultaat van de deelnemers zou kunnen verbeteren (voor deelnemers aan
de EMDR-FF-groep), en uiteindelijk de behandeling van sociale angst bij
jongeren in het algemeen (door bij te dragen aan onderzoek over dit onderwerp).