Prehabilitatie en rehabilitatie bij patiënten met mammacarcinoom: een pilot studie

Borstkanker is de meest voorkomende kwaadaardigheid bij vrouwen; één op zeven
vrouwen krijgt borstkanker tijdens haar leven. Dankzij vroege opsporing en
betere behandelingsmogelijkheden neemt de sterfte aan borstkanker af. Deze
daling brengt met zich mee dat een toenemend aantal vrouwen te maken heeft met
de langetermijngevolgen van borstkanker.
De diagnose en behandeling van borstkanker resulteert vaak in fysieke,
emotionele en psychosociale problemen die kwaliteit van leven verminderen en
maanden tot jaren kunnen aanhouden. Stress, angst, vermoeidheid en
slaapproblemen wordt bij meer dan de helft van de patiënten beschreven.
Negatieve veranderingen in zelfbeeld en seksuele disfunctie worden bij 52% van
de vrouwen beschreven. Pijn of disfunctie van het bovenste lichaamskwadrant
komen vaak voor en gewichtstoename tijdens en na de behandeling van borstkanker
wordt bij 50-96% van de patiënten gerapporteerd. Overgewicht en obesitas
verhogen het risico op het terugkeren van borstkanker en algehele sterfte en
zorgen voor verminderde kwaliteit van leven. Ook worden seksuele disfunctie en
negatieve veranderingen van het zelfbeeld vaak genoemd. Uit een recent
grootschalig onderzoek binnen de Nederlandse bevolking blijkt dat de overgrote
meerderheid (85%) van de kankerpatiënten zorgen en angstklachten ervaart en dat
ongeveer 91% van de patiënten behoefte heeft aan ondersteuning of begeleiding.
Verschillende studies hebben de voordelen van rehabilitatie bij borstkanker
aangetoond. Oefentherapie, psychologische interventies, en interventies gericht
op gewichtsverlies bij patiënten met overgewicht hebben een positieve invloed
op vermoeidheid, fysieke fitheid en kwaliteit van leven. Multidisciplinaire
interventies, gericht op meerdere van deze aspecten, lijken het meest effectief
te zijn. Bestaande rehabilitatieprogramma's onderzoeken vaak de effecten van
één specifieke interventie in relatie tot één of enkele specifieke uitkomsten.
Deze kennis is echter onvoldoende om een individueel behandelplan op te
stellen, gezien het feit dat rehabilitatiebehoeften complex zijn. Het brede
scala aan symptomen dat patiënten vertonen zorgen voor zeer specifieke
behoeften en rehabilitatiedoelen. Daarom is een systematische aanpak voor het
bieden van individuele en patiëntgerichte rehabilitatie het meest op zijn
plaats.
Naast rehabilitatie is er een toenemende aandacht voor prehabilitatie, waarbij
interventies vroeg in het behandelingsproces (direct na de diagnose) worden
geïmplementeerd. Deze interventies zijn erop gericht het functionele vermogen
van de patiënt te verbeteren en de korte- en langetermijngevolgen van de
behandeling te beperken. Prehabilitatie heeft aangetoond de fysieke fitheid van
patiënten preoperatief te verbeteren, en daardoor de postoperatieve resultaten
(minder complicaties, kortere opnameduur) te verbeteren. Tot op heden is er nog
steeds een gebrek aan kennis over prehabilitatie bij borstkanker.
Desalniettemin suggereren pilot studies dat prehabilitatie haalbaar is en
mogelijk gunstige effecten heeft op kwaliteit van leven en de emotionele,
psychosociale en fysieke conditie binnen deze groep.
Zodra een patiënt de diagnose borstkanker krijgt, volgt een reeks opeenvolgende
ziekenhuisafspraken met verschillende zorgverleners. Dit is een tijd- en
energierovend proces. Bestaande prehabilitatie programma's bevinden zich
meestal in een ziekenhuis setting, wat kan resulteren in logistieke en
emotionele uitdagingen voor patiënten. Dit wordt vaak genoemd als een reden
voor afzien van deelname of voortijdig stoppen met het programma. Bovendien
kunnen patiënten een negatieve associatie ontwikkelen met ziekenhuizen omdat
deze sterk verbonden zijn met ziekte. Een effectief en haalbaar prehabilitatie-
en rehabilitatieprogramma moet daarom rekening houden met al deze factoren.
In 2011 werd een andere definitie van gezondheid, met een dynamische benadering
gericht op veerkracht, zelfmanagement en het vermogen om te gaan met de
fysieke, emotionele en sociale uitdagingen in het leven, geformuleerd door M.
Huber, oprichter van het 'Instituut voor positieve gezondheid'. Het op deze
manier gedefinieerd herwinnen en behouden van de gezondheid draagt in sterke
mate bij tot het verbeteren van kwaliteit van leven, wat het einddoel is van
deze studie.

Het doel van deze pilotstudie is om de haalbaarheid van leefstijlcoaching als
interventie te onderzoeken.
Haalbaarheid wordt getoetst aan de hand van : wervingsprocedures, bereidheid
tot deelname, aanwezigheid bij de leefstijlcoachsessies, volbrengen van het
beweegprogramma, aantal terugtrekkingen en alghehele tevredenheid over de
interventie.
Deze pilotstudie dient als voorbereiding op een later RCT waarin het effect van
leefstijlcoaching op kwaliteit van leven, fysieke conditie, BMI, perioperatieve
uitkomstmaten, kankerspecifieke overleving en kosteneffectiviteit zal worden
onderzocht.

Design:
Een open-label gerandomiseerde pilot studie met twee armen: een
interventiegroep (leefstijlcoaching) en een controlegroep (standaard zorg).
Patiënten in de interventiegroep volgen een prehabilitatie- en
rehabilitatietraject door middel van een individueel leefstijlcoachingtraject,
vanaf diagnose tot zes maanden postoperatief. Patiënten in de controlegroep
krijgen standaard zorg.

Powerberekening:
Gezien dit een pilot studie betreft is er geen powerberekening gedaan. Er is
gekozen voor in totaal 40 patiënten (20 per arm), wat in lijn is met de
aanbevelingen voor pilot en feasibility studies waarin samples van 10 tot 20
deelnemers worden aangeraden om de haalbaarheidscriteria te kunnen toetsen.
De resultaten van de pilotstudie zullen worden meegenomen in de powerberekening
van de toekomstige RCT.

De interventie bestaat uit leefstijlcoaching, vanaf diagnose tot zes maanden postoperatief. Leefstijlcoaching zal worden uitgevoerd door een leefstijlcoach die gecertificeerd is door de Nederlandse vereniging van leefstijlcoaches (BLCN: Beroepsvereniging Leefstijlcoaches Nederland). Daarnaast betreft het leefstijlcoaches met voldoende ervaring binnen de behandeling van patiënten met borstkanker. De sessies zullen plaatsvinden in een coachruimte buiten het ziekenhuis of in de thuissituatie, afhankelijk van de voorkeur van de patiënt. Het doel van leefstijlcoaching is om alle aspecten van leefstijl (zoals voeding, beweging, roken, alcoholgebruik, stress en slaap) in kaart te brengen om te zien op welke domeinen er voor de patiënt winst te behalen valt. De patiënte wordt begeleid in het maken van haar eigen keuzes zonder keuzes op te leggen.

De interventie bestaat uit leefstijlcoaching. Mogelijke belasting en risico's:
ongemak, lichamelijke letsels (laag risico) of belemmeringen als gevolg van
lichamelijke inspanning.