Virtual reality als behandeling van een stoornis in het gebruik van alcohol

Drugsmisbruik is een groot mondiaal probleem, waarbij het het meest prominent
aanwezig is in westerse ontwikkelde landen (WorldHealthOrganisation, 2018). Het
is een probleem in termen van de enorme financiële kosten als gevolg van
medische zorg, criminaliteit en productiviteitsverlies (zie bijvoorbeeld:
Bouchery et al., 2011). Bovendien is de enorme emotionele last die verslaafden
en hun omgeving ondervinden, niet financieel uit te drukken.

Terugval in middelengebruik is een veelvoorkomend probleem bij patiënten met
alcohol- en drugsproblematiek. Daarom hebben veel onderzoekers zich toegelegd
op het ontwikkelen van nieuwe interventies om verslavingsproblematiek te
behandelen en zo terugval te verminderen (Marissen et al., 2005). Van patiënten
met een stoornis in middelengebruik is bekend dat ze na een periode van
onthouding 50-80% terugvallen in eerder drugsmisbruik. Craving gaat bijna
altijd vooraf aan een terugval en wordt daarom gezien als een belangrijke
bijdrage aan de terugval bij eerder middelenmisbruik (McKay, 1999).

Virtual reality (VR) heeft de afgelopen jaren terrein gewonnen binnen het
GGZ-onderzoek, waaruit blijkt dat de behandeling van angststoornissen met VR
succesvol kan zijn (Freeman et al., 2017). Of VR ook daadwerkelijk kan
bijdragen aan de effectieve behandeling van stoornissen in het gebruik van
middelen is echter nog grotendeels onduidelijk.

Lee et al. (2007) toonden aan dat zucht afnam na 8 sessies van virtual reality-
cue exposure behandeling (VR-CET) waarin 8 deelnemers werden blootgesteld aan
alcoholgerelateerde triggers in VR-CET-scenario's. Ze suggereren daarom dat
virtual reality de effectiviteit van cue-exposure-therapie kan vergroten en kan
bijdragen aan een afname van zucht naar alcohol. Daarnaast veronderstellen ze
dat virtual reality nuttig kan zijn bij de behandeling van
alcoholafhankelijkheid en kan dienen als een evaluatie-instrument om
hoogrisicopatiënten te identificeren (Lee et al., 2009). Bovendien laat
onderzoek van Son et al. (2015) zien dat VR-CET bij personen met een stoornis
in het gebruik van alcohol na 10 sessies bijdraagt **aan een vertraging van het
hersenmetabolisme, wat duidt op een afname van het verlangen naar alcohol. Ze
concluderen echter dat verder onderzoek naar deze vorm van therapie (VR CET) en
de langetermijneffecten hiervan nader onderzocht moeten worden. In hun
systematische review van 8 alcoholstudies met VR concluderen Durl et al. (2018)
dat hoewel VR in alcoholonderzoeken positieve resultaten heeft laten zien, het
nog veelal onderbenut blijft onder meer vanwege de hoge kosten. Ze concluderen
ook dat verder longitudinaal empirisch onderzoek nodig is, aangezien tot dusver
slechts één studie naar longitudinale effecten heeft gekeken. Een meta-analyse
(Ghita & Gutierrez-Maldonado, 2018) van dertien onderzoeken waarin virtual
reality werd gebruikt als diagnostisch hulpmiddel en voor het behandelen van
craving bij mensen die bekend zijn met alcoholmisbruik, toont aan dat virtual
reality kan worden gebruikt om craving op te wekken en dat VR CET kan worden
gebruikt om craving te verminderen.

Het doel van de studie is om te onderzoeken of cue-exposure-therapie middels
virtual reality (VR CET) kan bijdragen aan het verminderen van subjectieve
craving bij patiënten die lijden aan een alcoholgebruiksstoornis (AUD). Verder
zullen de vragen worden beantwoord of; 1. VR CET resulteert in een afname van
fysiologische craving, 2. In welke mate fysiologische metingen van craving en
gerapporteerde subjectieve craving overeenkomen 3. Resulteert VR in een toename
van zelfeffectiviteit.

Proefpersonen worden geworven op deeltijdbehandeling Verslavings- en
Persoonlijkheid van Antes, gevestigd in Rotterdam. Ze worden geïnterviewd en
gevraagd om vragenlijsten in te vullen. Deelnemers worden tijdens de virtual
reality-behandeling fysiologisch gevolgd. Er wordt een registratie bijgehouden
van het moment van ontslag uit de behandeling, evenals de reden van ontslag. De
resultaten van routinematige (drugs) urineanalyses zullen worden geregistreerd
naast zelfrapportage over terugval in drugsgebruik. Drie maanden na de eerste
beoordeling zullen de deelnemers opnieuw worden geïnterviewd om de mate van
ervaren craving in de afgelopen maand en het gebruik van verslavende middelen
in de afgelopen drie maanden te onderzoeken.

Tijdens de VR CET krijgen deelnemers twee keer per week een uur VR CET gedurende 5 opeenvolgende weken, 10 uur in totaal. Het reguliere CGT-protocol voor verslavingszorg wordt als leidraad gebruikt waarin de volgende onderdelen aan de orde komen: 1. Omgaan met risicosituaties, 2. Omgaan met craving, 3. Alcohol weigeren in sociale situaties. Tijdens de VR CET zullen deze onderdelen echter met het gebruik van virtual reality worden behandeld om deze vaardigheden in een virtuele wereld te oefenen.

De proefpersonen zullen in de periode na detoxificatie worden blootgesteld aan
een nieuw ontwikkelde virtual reality cue-exposure-behandeling (VR CET).
Ondanks eerdere positieve behandelresultaten van virtual reality op het gebied
van angststoornissen en de eerste resultaten van verslavingsonderzoeken waarin
is aangetoond dat AUD-patiënten na 10 sessies van virtual reality-therapie een
verminderd hersenmetabolisme hadden, hetgeen een regulerend effect op het
limbisch systeem impliceert en de zucht naar alcohol vermindert ( Son et al.,
2015). Ondanks enkele eerste positieve resultaten is verder onderzoek op het
gebied van virtual reality en (alcohol)verslavingsproblematiek nodig, omdat
behandeling van verslavingsproblematiek door middel van virtual reality nog
niet onomstotelijk bewezen effectief is gebleken. Daarom is het nodig om verder
onderzoek te doen om te onderzoeken of virtual reality-therapie positieve
effecten zal hebben op zucht bij stoornissen in alcoholgebruik. Tijdens de VR
CET worden patiënten blootgesteld aan alcoholgerelateerde prikkels. Dit kan een
(tijdelijke) toename van zucht veroorzaken of in de meest ongunstige situatie
zelfs de kans op terugval bij alcoholmisbruik vergroten. Echter, in het geval
van verhoogde zucht zullen deelnemers actief worden behandeld met betrekking
tot het reguleren van hun verlangen door middel van preventietechnieken voor
stimulusrespons. Zij krijgen dezelfde terugvalpreventie aangeboden als bij
protocollaire cognitieve gedragsbehandeling, waarbij aandacht wordt besteed aan
zelfcontrole maatregelen, een noodplan en inzicht in het patroon dat aan
terugval voorafgaat.