Een gerandomeseerde gecontroleerde trial van fMRI-neurofeedback bij depressie

Neurofeedback (NF) stelt patiënten in staat om persoonlijke strategieën te
ontwikkelen die voor hen het meest effectief zijn om hersengebieden en
netwerken, die met specifieke mentale processen geassocieerd zijn, zelf te
reguleren. Eerdere studies suggereren dat deelnemers kunnen leren om de
activiteit van hersengebieden die betrokken zijn bij de verwerking van emoties,
te controleren binnen een of een klein aantal sessies van NF met behulp van
functionele MRI (rt-fMRI) signalen. Omdat ongeveer een derde van de patiënten
met een depressie niet voldoende reageert op de huidige beschikbare
(farmacologische of psychologische) behandelingen, is het belangrijk om het
gebruik van deze NF-techniek te onderzoeken als een mogelijke nieuwe add-on
behandeling voor depressie, wat een van de meest voorkomende psychische
stoornissen is. De groep van de hoofdonderzoeker heeft onlangs een
gerandomiseerde gecontroleerde studie afgerond waarin twee interventies werden
vergeleken: een fMRI-neurofeedback-interventie (fMRI-NF) gericht op
emotienetwerken en een controle-interventie die was gericht op een gebied dat
betrokken is bij de verwerking van landschappen en plaatsen (beide bovenop de
standaardmedicatie). Hoewel de klinische verbeteringen aanzienlijk waren (meer
dan 40% verbetering op een klinische beoordelingsschaal), werd er geen verschil
gevonden tussen de groepen, waardoor de mogelijkheid open bleef dat patiënten
in dezelfde mate zouden zijn verbeterd met alleen hun standaardzorg (Mehler et
al., 2018). De volgende stap in de evaluatie van deze nieuwe techniek is dus
het toetsen van het fMRI-NF-protocol gericht op emotienetwerken (NFE) (plus
standaardzorg) ten opzichte van alleen de standaardzorg. We verwachten dat door
het trainen van zelf-controle over het affectieve systeem en het versterken van
neurale correlaten van positieve emoties de stemming zal verhogen en de
depressieve symptomen zal verminderen die bij de huidige standaardzorg aanwezig
zouden blijven.

Primaire doelstelling: Testen of NFE + standaardzorg superieur is ten opzichte
van enkel de standaardzorg bij de behandeling van depressie.
Secundaire doelstelling(en): Het vaststellen van correlaties tussen NFE-succes
en klinische veranderingen / veranderingen in de hersenactiviteit; het
onderzoeken van algemene veranderingen in hersenactiviteit en structuur tijdens
het training; het vaststellen van NFE-effecten op andere klinische domeinen;
het vaststellen van langetermijneffecten (6-maanden follow-up) van NFE; het
vinden van voorspellers van NFE-succes.

Dit is een single-blind interventieonderzoek, een gerandomiseerd gecontroleerd
klinisch onderzoek waarbij NFE + standaardzorg vs. standaardzorg vergeleken
wordt.

NFE wordt in 5 sessies toegepast. Nadat contact is opgenomen met een van de
samenwerkende klinische teams, zal een voldoende gekwalificeerd lid van het
onderzoeksteam informatie geven over het onderzoek. Een week daarna geeft de
patient toestemming en de screening betreffende de inclusie- en
exclusiescriteria wordt uitgevoerd. Een week daarna worden Patiënten
uitgenodigd om de eerste (="baseline") meting bij te wonen en worden daarna
gerandomiseerd. Dit geeft hen ook enige tijd om hun instemming te heroverwegen
en desgewenst hun toestemming in te trekken voor de daadwerkelijke start van de
interventie. Aan het einde van deze sessie zullen de proefpersonen ook
beoordelingen uitvoeren van positieve beelden die worden gebruikt voor het
lokaliseren van neurofeedbackgebieden. Na de voormeting zullen de deelnemers 6
dagen met de Experience Sampling Method (ESM) aan de slag gaan. Voor de
NFE-groep zal dit gevolgd worden door vier verdere bezoeken voor
fMRI-NF-sessies (voor de NFE-groep) met een interval van ongeveer een week en
een vijfde fMRI-NF-sessie na nog een maand. Na ongeveer twee maanden zullen de
deelnemers opnieuw met de ESM aan de slag gaangedurende 6 dagen tijdens de
nameting. De interventie wordt dus na ca. 10 weken afgesloten. Een follow-up (6
maanden na de voormeting) zal de studie afronden. De controlegroep zal alleen
de screening, de voormeting, de nameting en de follow-up bijwonen. Voor de
start van het volledige onderzoek zullen we de evaluatie- en scanprocedure bij
maximaal tien patiënten testen. Dit omvat alleen de vijf neurofeedbacksessies,
de voor- en de nameting. In deze fase kunnen we de localizer en de
feedbackparameters aanpassen voor een optimale haalbaarheid.

Patiënten van de neurofeedbackgroep nemen deel aan vijf neurofeedbacksessies (vier wekelijkse sessies en één sessie vier weken na de vierde sessie). De fMRI-NF sessies bevatten anatomische scans, een fMRI localizer (visuele presentatie van gestandaardiseerde positieve en neutrale beelden om emotiegebieden in kaart te brengen) en neurofeedback series waarbij de deelnemers een thermometer op een scherm zien en geïnstrueerd worden om de geactiveerde hersengebieden hoog te reguleren. Hersengebieden worden geïdentificeerd op basis van de reactie van individuele proefpersonen op de positieve beelden in de lokalisatieprocedure. Het succes van deze opregulatie verhoogde reguleringsstechniek wordt gesignaleerd door het niveau van de thermometer. Patiënten krijgen advies over mogelijke mentale strategieën (bijv. het onthouden van de positieve beelden die net zijn gezien), maar geen vaste instructies. Het principe van neurofeedbacktraining is dat patiënten zelf de strategieën voor zelfregulatie optimaliseren. Patiënten zullen worden gevraagd om de succesvolle reguleringsstrategieën minstens twee keer per week gedurende 10 minuten te oefenen en hierover een dagboek bij te houden.

Beide groepen ondergaan een screening van ca. 1,5 uur, drie
klinische/psychometrische beoordelingen van ca. 1.5 uur (voormeting, nameting
(2 maanden vanaf baseline), follow-up (6 maanden vanaf voormeting) en twee
weken ESM (een week na de voormeting en een week voor de nameting) bestaande
uit tien korte dagelijkse vragenlijsten (dagelijkse belasting ca. 10 min. voor
ses dagen per week) met een totale duur van ca. 1 uur per week. De deelnemers
evalueren daarnaast positieve beelden tijdens de voormeting (ca. 0.5 uur),
oefenend self-regulatie strategieën thuis en houdt een dagboek hierover bij (ca
1.5h), en ondergaat 5x2 uur scansessies met psychologische metingen (om
stemmingsveranderingen te meten). De totale tijdsbesteding (exclusief
reiskosten) bedraagt dus ca. 20 uur voor de interventiegroep en 8.5 uur voor de
controlegroep. Patiënten krijgen een vergoeding voor hun tijd (160¤
neurofeedback groep, 110¤ controlegroep) en reiskosten. De verwachte voordelen
zijn een klinische verbetering ten opzichte van de standaardzorg in de
interventiegroep. Er zijn geen veiligheidsproblemen bekend die voortkomen uit
fMRI-neurofeedback boven de algemene MRI-veiligheidseisen (waarvoor strikte
richtlijnen worden gevolgd die bij Scannexus zijn geïmplementeerd). Het risico
op nadelige effecten van de fMRI-neurofeedbackprocedure op het welzijn van de
patiënt is minimaal en zal na elke sessie worden gemonitord door middel van een
nabespreking.