Effectiviteit van een tweedaags EMDR behandelprogramma voor ouders van MPS III patiënten: een gerandomiseerde gecontroleerde pilot trial

Ouders van patiënten met mucopolysaccharidose type III (MPS III of ziekte van
Sanfilippo) worden regelmatig geconfronteerd met potentieel traumatische
gebeurtenissen (zoals het ontvangen van de diagnose of het ervaren van
progressie van de ziekte), gevolgd door korte- en lange termijn stressreacties.
Blootstelling aan zulke traumatische gebeurtenissen kan leiden tot een grote
variëteit aan psychologische problemen, zoals posttraumatische stress,
depressie en angst. Daarnaast hebben ouders vaak last van angstige gedachten
over de toekomst (zoals het progressieve verloop van de ziekte of het
overlijden van hun kind). Recent onderzoek door onze onderzoeksgroep naar het
psychosociaal functioneren van ouders van MPS III patiënten laat een hoge mate
van angst- en depressieve klachten zien. De meerderheid van de ouders
rapporteert posttraumatische stresssymptomen, gerelateerd aan de ziekte van hun
kind, en een hoog percentage (22% van de ouders) voldoet aan de criteria voor
PTSS. Dit percentage is veel hoger dan de prevalentie van PTSS in de algemene
Nederlandse bevolking (3,8%). Het is bekend dat stress symptomen bij ouders van
grote invloed zijn op het kind, ook wanneer kinderen zeer jong en/of cognitief
beperkt zijn. Het behandelen van stress bij ouders is dus niet alleen van
belang voor het welzijn van ouders zelf, maar indirect ook om het welzijn van
het kind te verbeteren. Ouders van patiënten met ernstige, progressieve
ziekten, zoals MPS III, krijgen echter vaak niet de psychologische
ondersteuning die zij nodig hebben. Dit komt mogelijk doordat (1) psychologen
in de omgeving meestal geen expert zijn in posttraumatische stress klachten ten
gevolge van een ernstig ziek kind, en (2) ouders zijn overbelast waardoor
langdurige therapieën en een wekelijks bezoek aan het ziekenhuis niet wenselijk
zijn. Om deze belemmeringen te overwinnen, en daarmee ouders en patiënten te
helpen, is een kortdurende en meer intensieve psychologische behandeling
aangeboden door een pediatrisch expertisecentrum nodig.

Een van de meest succesvolle behandelingen voor posttraumatische stress is 'Eye
Movement Desensitization and Reprocessing' (EMDR). EMDR wordt meestal
aangeboden in meerdere wekelijkse sessies verdeeld over meerdere maanden. Wij
verwachten echter dat deze aanpak zal leiden tot vroegtijdige uitval van deze
overbelaste ouders. Eerdere studies hebben aangetoond dat een korte, intensieve
EMDR behandeling in combinatie met lichamelijke beweging effectief is in het
verminderen van posttraumatische stress klachten in andere studie populaties.
Tot op heden is er nog geen onderzoek verricht om de werkzaamheid te
onderzoeken van een meer intensieve EMDR behandeling voor ouders met
posttraumatische stress klachten gerelateerd aan de ziekte van hun kind. Binnen
dit onderzoeksproject willen wij onderzoeken of een tweedaags EMDR
behandelprogramma effectief is voor ouders van MPS III patiënten. Wij
verwachten dat het aanbieden van een tweedaags EMDR behandelprogramma zal
leiden tot een klinisch significante vermindering van posttraumatische stress
symptomen en psychologische comorbiditeit bij ouders.

Dit onderzoeksproject heeft als hoofddoel om de effectiviteit te onderzoeken
van een tweedaags EMDR behandelprogramma, in vergelijking met een wachtlijst
conditie, in het verminderen van posttraumatische stress symptomen bij ouders
van MPS III patiënten.

Het bijkomende onderzoeksdoel is het onderzoeken van de effectiviteit van een
tweedaags EMDR behandelprogramma, in vergelijking met een wachtlijst conditie,
in het verminderen van psychologische comorbiditeit (psychopathologie in het
algemeen en ouderlijke stress) bij ouders van MPS III patiënten.

De huidige studie zal gebruik maken van een 'randomized controlled pilot trial
design' met twee armen: de interventie conditie en de wachtlijst conditie (6
weken) om de effectiviteit van de tweedaagse EMDR behandeling te bepalen. Zowel
vaders als moeders zullen door middel van een wervingsbrief uitgenodigd worden
voor het onderzoek. Indien zij geïnteresseerd zijn in deelname aan het
onderzoek zal aan hen gevraagd worden om thuis online een aantal vragenlijsten
in te vullen als basismeting (T0, pre-behandeling) en om te screenen of ouders
voldoen aan de inclusie criteria. Ouders die voldoen aan de inclusiecriteria
zullen willekeurig worden toegewezen aan de interventie conditie of de
wachtlijst conditie.
Voor de ouders in de interventie conditie zal een intakegesprek (1 uur),
bestaande uit een semi-structureel interview, worden ingepland 2 weken na de
randomisatie. Het tweedaags EMDR behandelprogramma zal een week na het
intakegesprek starten en duurt in totaal 6 uur (4 x 1.5 uur EMDR). Tussen de
twee behandeldagen zal een week zitten (maximaal twee weken als het voor ouders
niet haalbaar is). Ouders in de interventie en de wachtlijst conditie zullen
worden gevraagd om online vragenlijsten in te vullen 6 weken na de basismeting
(T1, twee weken post-behandeling of post-wachtlijst). In de interventie
conditie zal een een follow-up meting worden gepland drie maanden
post-behandeling (T2, follow-up). Ouders in de wachtlijst conditie kunnen na de
wachtlijst periode van 6 weken beginnen met het behandelprogramma (ook gevolgd
door metingen twee weken post-behandeling en drie maanden post-behandeling). We
hebben ervoor gekozen om de behandeling aan ouders in de wachtlijst conditie
direct na zes weken aan te bieden, omdat EMDR een behandeling is met
verwaarloosbare risico's en we vermoeden dat een wachttijd van 6 weken ouders
gemotiveerd zal houden om aan het onderzoek te blijven deelnemen. Bovendien zal
het de periode minimaliseren waarin ouders informatie met elkaar kunnen
uitwisselen en daarmee de uitkomsten kunnen beïnvloeden. Zowel de intake sessie
als de EMDR therapie zullen worden uitgevoerd in een geschikte spreekkamer op
de psychosociale afdeling van het Emma Kinderziekenhuis/Amsterdam UMC.

De EMDR behandeling wordt gegeven door gecertificeerde psychologen (minimaal universitaire master) die werkzaam zijn in het Amsterdam UMC of de Bascule. Zij zijn tevens gecertificeerde- en ervaren EMDR therapeuten. Intakegesprek: De therapeut zal met ouders een hiërarchie maken met wat voor hen de meeste emotioneel beladen herinneringen of flash forwards (angsten voor de toekomst die nu ervaren worden) zijn gerelateerd aan de ziekte van hun kind. Indien er sprake lijkt van psychiatrische klachten en de tweedaagse EMDR behandeling niet passend lijkt, zal de therapeut (in overleg) de ouder doorverwijzen naar meer passende psychologische/psychiatrische hulp. Naast de EMDR therapeut zal er ook een onderzoeker (die tevens gekwalificeerd psycholoog is) of psychologie stagiaire aanwezig zijn om aantekeningen te maken. EMDR behandeling: De EMDR behandeling (4 x 1.5 uur verdeeld over twee dagen) zal worden gegeven volgens het gestandaardiseerde protocol van De Jongh en Ten Broeke. Er zal een week zitten tussen de eerste en de tweede behandel dag (maximaal twee weken als een week niet haalbaar is voor ouders). Tijdens de EMDR behandeling zal de therapeut vragen om gedoseerd en in stappen op de emotioneel beladen herinnering te focussen (beeld, gedachten, emoties en sensaties) in combinatie met een afleidende stimulus. In veel gevallen is dat de hand van de therapeut of door geluiden die door middel van een koptelefoon afwisselend links en rechts worden aangeboden. Op deze manier wordt het verwerkingsproces in gang gezet. Een andere mogelijkheid is dat er spontaan nieuwe gedachten of inzichten ontstaan die een andere, minder bedreigende, betekenis aan de gebeurtenis geven. Naast de EMDR therapeut zal er ook een onderzoeker (die tevens gekwalificeerd psycholoog is) of psychologie stagiaire aanwezig zijn om aantekeningen te maken. Belangrijk om te vermelden is dat aan ouders wordt verteld tijdens de laatste behandel dag dat zij ten alle tijden contact op kunnen nemen als zij behoefte hebben aan meer psychologische behandeling voor het einde van de studie. Evaluatie: De ervaring van ouders met het behandelprogramma zal worden geëvalueerd door middel van een telefonisch interview met de onderzoeker (niet de therapeut). De onderzoeker zal ouders bellen om te bespreken wat zij van het programma vonden, of zij het zouden aanraden aan andere ouders, of zij tips hebben ter verbetering, of het programma voldoende voor hen was of dat zij nog behoefte hebben aan meer psychologische ondersteuning. Tot slot zal de onderzoeker controleren of er sinds de de behandeling nog potentiële traumatische gebeurtenissen zijn voorgevallen met betrekking tot de ziekte van hun kind.

Ouders zullen gemiddeld 7 uur aanwezig zijn in het Amsterdam UMC tijdens
deelname aan de studie. Deelname aan de studie is verbonden met verwaarloosbare
risico's voor ouders. Het is bewezen dat EMDR een veilige behandeling is die
goed wordt verdragen, zelfs door zeer kwetsbare patiënten. De EMDR sessies
zullen worden gegeven door gekwalificeerde EMDR therapeuten. EMDR is een
behandeling die ook wordt gegeven als onderdeel van de standaard zorg in het
Emma Kinderziekenhuis. Zoals bij iedere vorm van psychologische ondersteuning
kan het voorkomen dat ouders een kortdurende verhoging van stress ervaren. Na
de behandelsessie kan het zijn dat het verwerken van informatie nog doorgaat
waardoor bepaalde gevoelens of dromen optreden. De ervaring is echter dat EMDR
zeer effectief is in het verlagen van stress, zowel tijdens als direct na de
behandelsessie. Eerdere studies hebben aangetoond dat zowel een intensieve
achtdaagse als vijfdaagse EMDR behandeling goed werd verdragen door patiënten
met een ernstige PTSS en comorbiditeit zonder verergering van symptomen. In
deze studie focussen wij op posttraumatische stress gerelateerd aan de diagnose
en ziekte van het kind en verwachten wij geen onderzoekspopulatie met ernstige
psychopathologie. Belangrijk om te vermelden is dat ouders binnen drie maanden
na de behandeling worden gebeld om te vragen of zij behoefte hebben aan meer
psychosociale ondersteuning. Daarnaast wordt aan ouders verteld dat zij ten
alle tijden kunnen bellen als zij meer ondersteuning nodig hebben voor het
einde van de studie. Ouders kunnen profiteren van de EMDR behandeling d.m.v.
een vermindering van posttraumatische stress klachten en psychologische
comorbiditeit. Als de het tweedaagse behandelprogramma effectief en haalbaar
blijkt te zijn, kunnen toekomstige ouders van kinderen met een ernstige ziekte
hier mogelijk ook van profiteren en kan de familiegerichte zorg in het Emma
Kinderziekenhuis permanent verbeterd worden. Bovendien is bekend dat stress
symptomen een grote impact kunnen hebben op het welzijn van het kind, zelfs bij
zeer jonge kinderen en kinderen met een cognitieve beperking. Behandeling is
daarom niet alleen relevant voor het welzijn van ouders, maar ook voor het
kind.

Ouders wordt gevraagd om op drie of vier momenten (afhankelijk van de conditie)
vragenlijsten in te vullen vanuit huis (het invullen duurt ongeveer 35 minuten
per keer). De belasting van deze metingen schatten wij in als minimaal.