Het FOCUM menselijk ziektemodel voor het ontstaan van artrose

In 2016 hadden 1,25 miljoen mensen in Nederland de diagnose artrose van de
knieën, heupen of handen in de eerste lijn. Ongeveer 1,4% (110 miljoen euro)
van de Nederlandse ziektekosten gaat naar artrose, waarvan 71% naar vrouwen.
Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) voorspelt dat in 2040
het aantal mensen met artrose verdubbeld is en dat artrose de meest voorkomende
ziekte in Nederland zal zijn.

De prevalentie van artrose stijgt sneller bij vrouwen dan bij mannen na de
leeftijd van 50 jaar, wat suggereert dat de menopauze een rol speelt in het
ontstaan van artrose. Echter, de rol die de menopauze speelt is nog steeds
onvoldoende onderzocht. Een aantal mogelijke processen worden in de literatuur
besproken die de toename van artrose na de menopauze zouden kunnen verklaren,
zoals vetmetabolisme, activatie van het aangeboren immuunsysteem, accumulatie
van Advanced Glycation End products (AGEs) en subchondrale bot remodellering.
Al deze processen ondergaan veranderingen na de menopauze en benadrukken
daarmee de mogelijkheid van specifieke routes voor vrouwen die leiden tot
artrose.

Onderzoek naar de invloed van de menopauze op het ontstaan van artrose is
lastig door de langzame hormonale veranderingen die optreden rondom de
menopauze. Een plotselinge daling in oestrogeen komt voor na ovariëctomie, maar
dit gaat vaak samen met een sterke daling in androgeen. Andere nadelen van
ovariëctomie als model is de vaak voorgeschreven hormoontherapie, de
maligniteit en de bijbehorende behandelingen. De diermodellen die gebruikt
worden (vaak muizen) zijn meestal gebaseerd op ovariëctomie. Naast de ethische
nadelen zijn deze diermodellen beperkt in validiteit door de verschillen in
metabolisme tussen muis en mens en verschillen in veranderingen in hormonen.

Echter, onderzoek naar de specifieke routes voor vrouwen die leiden tot artrose
is belangrijk om nieuwe preventieve strategieën en behandelingen te ontwikkelen
voor artrose. Daarom stellen we een nieuw (mens)model voor plotselinge
menopauze voor: Females discontinuing Oral Contraceptives Use at Menopausal age
(FOCUM) (in het Nederlands: vrouwen die stoppen met de anticonceptiepil op
menopauzale leeftijd). Dit model heeft niet de beperkingen van
generaliseerbaarheid, zoals diermodellen, en de resultaten zijn direct
relevant.

Het model bestaat uit vrouwen van 50 jaar en ouder die al voor langere tijd de
anticonceptiepil gebruiken en bereid zijn om op korte termijn met de
anticonceptiepil te stoppen. Door te stoppen met de anticonceptiepil zal een
plotselinge verandering in hormonen optreden, zoals bij plotselinge menopauze.
Door dit model kunnen we in detail onderzoeken welke veranderingen optreden na
een plotselinge verandering in hormonen. Door deze veranderingen te koppelen
aan artrose uitkomsten, kunnen we vaststellen welke specifieke routes voor
vrouwen worden geactiveerd na plotselinge menopauze die leiden tot artrose. Dit
levert potentiële targets op voor preventieve strategieën en behandelingen om
de ziektelast van artrose bij vrouwen te verminderen. Het model is niet alleen
relevant voor artrose, maar ook voor andere menopauzaal gerelateerde
aandoeningen, zoals hart- en vaatziekten, diabetes, osteoporose en
peesaandoeningen.

Het primaire doel van dit onderzoek is om het FOCUM menselijk ziektemodel te
ontwikkelen voor het ontstaan van artrose. Het secundaire doel is om te
onderzoeken welke veranderingen optreden na plotselinge menopauze die
geassocieerd zijn met het ontstaan van artrose na twee jaar.

De onderzoeksopzet is een observationeel prospectief cohort onderzoek met twee
jaar follow-up (pilot studie). Proefpersonen zullen geworven worden via
huisartsen en apothekers. De proefpersonen zullen vijf keer uitgenodigd worden
in het Erasmus MC: bij baseline (0 tot 30 dagen vóór het stoppen met de
anticonceptiepil) en bij zes weken, zes maanden, één jaar en twee jaar na het
stoppen met de anticonceptiepil. Bij alle vijf de meetmomenten wordt een
vragenlijst opgestuurd, bloed afgenomen en een foto van beide handen gemaakt.
Bij de baseline en twee jaar meting worden daarnaast de volgende onderzoeken
gedaan: lichamelijk onderzoek, röntgenfoto van beide handen, MRI van één knie,
DEXA-scan en echografie van één achillespees.

De tijdsbelasting voor de proefpersonen is ongeveer negen uur verdeeld over
twee jaar tijd. Door het nemen van röntgenfoto*s van de handen en de DEXA-scan
is er wel sprake van stralingsbelasting, echter is het stralingsrisico klein.