Veilig en Sterk na seksueel trauma - psychomotorische therapie voor mensen met een licht verstandelijke beperking die seksueel misbruik hebben meegemaakt.

De gevolgen van seksueel misbruik kunnen zich, zeker bij mensen met een LVB,
uiten in complexe gedrags-, psychische- en gezondheidsproblemen met een brede
en langdurige impact op het functioneren. Een belangrijk maar vaak onvoldoende
herkend effect van seksueel misbruik betreft de lichaamsbeleving. Uit recent
onderzoek gericht op lichaamsbeleving van mensen met een LVB, zijn er
aanwijzingen dat met name op het domein lichaamsbewustzijn er meer problemen
ervaringen worden wanneer er sprake is geweest van seksueel misbruik (Smit et
al., 2023). Mensen met een LVB die seksueel misbruik hebben meegemaakt zijn
zich meer bewust van hun lichaam, maar zijn minder goed in staat om adequaat te
letten op deze lichaamssignalen, deze te tolereren en te interpreteren dan
mensen met LVB die dit niet hebben meegemaakt (Smit et al., 2023). Problemen op
het gebied van lichaamsbeleving zijn gerelateerd aan moeite met voelen,
herkennen en reguleren van arousal en emoties, behoeften en grenzen binnen
sociale relaties. Verstoringen in de lichaamsbeleving hangen samen met de
bekende gevolgen van seksueel misbruik zoals trauma gerelateerde klachten,
psychische klachten en coping vaardigheden. Psychomotorische therapie (PMT) is
een ervaringsgerichte behandelvorm met specifieke aandacht voor verstoorde
lichaamsbeleving, arousal en emotieregulatie en het leren aangeven van grenzen.
PMT wordt in de algemene geestelijke gezondheidszorg (GGZ) veel ingezet bij
(seksueel) trauma met goede wetenschappelijke aanwijzingen voor effectiviteit
van deze vorm van behandeling (van de Kamp et al., 2019, 2023). PMT is
geïntegreerd in het behandelaanbod binnen de zorg voor mensen met een
verstandelijke beperking, waarbij de ervaringsgerichte behandeling aansluit bij
de doelgroep, maar tot op heden ontbreekt de wetenschappelijke evidentie voor
effectiviteit en goed beschreven ervaringen van deze groep cliënten.

Het doel van het voorgestelde onderzoek is het toetsen van het effect en het
evalueren van de PMT-module Veilig en Sterk, een psychomotorische interventie
gericht op de gevolgen van seksueel misbruik specifiek bij mensen met een LVB
en het herstel van de lichaamsbeleving en psychische gezondheid.
Onderzoeksvragen:
1) a) Heeft de inzet van de PMT-module Veilig en Sterk effect op de
lichaamsbeleving, arousal klachten, coping vaardigheden en de behandeldoelen
van cliënten zoals gerapporteerd door cliënten zelf, begeleiders en naasten?
b) Heeft de inzet van de PMT-module Veilig en Sterk effect op trauma
gerelateerde klachten en psychologische problematiek van cliënten?
2) a) Wat is de sociale validiteit (inpasbaarheid in het dagelijkse leven) van
de PMT-module Veilig en Sterk?
b) Hoe wordt de PMT-module Veilig en Sterk geëvalueerd door cliënten zelf,
begeleiders en naasten en welke elementen worden genoemd als meest werkzaam?

In samenwerking met psychomotorisch therapeuten uit verschillende regio*s van
*s Heeren Loo zal de PMT-module worden aangeboden. Voor het realiseren van de
implementatie en advisering worden ervaringsdeskundigen en een klankbordgroep
bestaande uit mensen van verschillende disciplines binnen *s Heeren Loo
betrokken bij het onderzoek.
Voor de toetsen van het effect en het evalueren van de behandeling maken we
gebruik van een *multi-method design*:
- Een N=1 design met een gecontroleerde non-concurrent multiple baseline across
subjects experimentele opzet toetst kwantitatief het effect van de behandeling.
Passend bij dit design worden er veelvuldig herhaalde metingen uitgevoerd bij
de cliënten en tevens bij het (in)formele netwerk gedurende een gerandomiseerde
baseline periode, een interventie periode met drie fases van behandeling en
post-interventie periode. De veelvuldig herhaalde metingen zijn gericht op
realisatie van individueel gestelde behandeldoelen, coping vaardigheden en
arousalregulatie klachten. Binnen dit N=1 design worden de metingen in de
baseline periode vergeleken met de metingen in de interventie periode per
individuele cliënt, waarmee cliënten dienen als hun eigen controle. De
repliceerbaarheid van het effect wordt getoetst door het toepassen van dit
design bij meerdere cliënten met verschillende startpunten van de interventie.
In dit multiple baseline design wordt het effect van client tot client getoetst
door middel van een randomisatietoets. Daarnaast worden trauma gerelateerde
klachten, psychologische problematiek en lichaamsbeleving met
gestandaardiseerde vragenlijsten gemeten bij de cliënt en het netwerk op zes
momenten.
Verwacht wordt dat met inclusie van vijftien cliënten ook met uitval van een
enkele cliënt -gedurende de behandeling en bij follow up- een totaal van
minstens twaalf N=1 studies gerealiseerd kan worden (Bouwmeester & Jongerling,
2020). In combinatie met het onderzoeksdesign, het aantal herhaalde metingen,
de random toegewezen baseline periode en het analyseplan verwachten we
uitspraken te kunnen doen over het individuele effect van de PMT-module en door
het gebruik van een randomisatietest worden uitspraken over repliceerbaarheid
mogelijk.
- Het kwalitatieve deel van het onderzoek, als verdieping en aanvulling op het
kwantitatieve deel, richt zich op de ervaringen en de beleving van de cliënten,
begeleiders en naasten tijdens en na de psychomotorische interventie. Op basis
van semi-gestructureerde interviews geven we antwoord op de vraag hoe
betrokkenen de sociale validiteit (inpasbaarheid in het dagelijkse leven) en
werkzaamheid van de behandeling beoordelen en wat hun overwegingen hierbij
zijn.

Op vragen van PMT>ers werkzaam in de zorg voor verstandelijk gehandicapten is de PMT-module Veilig en Sterk ontwikkeld met behulp van cliënten en focusgroepen van psychomotorisch therapeuten werkzaam in de verstandelijk gehandicaptenzorg. De PMT-module is ontwikkeld voor individuele behandeling van mensen met een LVB die seksueel misbruik hebben meegemaakt met betrokkenheid van een steunend netwerk. De PMT-module richt zich op het positief beïnvloeden van de lichaamsbeleving, arousal- en emotieregulatie en het actief grenzen leren aangeven. De PMT-module Veilig en Sterk is opgebouwd uit drie fasen en duurt tussen de 26 en 44 sessies en is in een eerste pilotstudie met vijf deelnemers onderzocht op haalbaarheid en werkzaamheid. De pilotstudie is goedgekeurd door Ethische commissie Sociale Wetenschappen van Radboud Universiteit onder No. ECSW-2020-116 en publicatie in voorbereiding.

De interventie die aangeboden wordt, betreft een geprotocolleerd aanbod van
behandelelementen die nu ook al in de behandelpraktijk aanwezig zijn. Om deze
reden is het risico niet verhoogd ten aanzien van de reguliere behandeling. De
afnamen van de vragenlijsten worden zoveel als mogelijk opgenomen in de
bestaande procedures voor diagnostiek en behandeling. De belasting voor de
cliënten vaste begeleider en naaste bestaat uit twee keer per week invullen van
een korte zelfrapportage vragenlijst (5 minuten), op zes momenten invullen van
enkele gestandaardiseerde vragenlijsten (30-45 minuten) (grotendeels
geïntegreerd in de behandelsessies) en deelname aan een interview na afloop van
de module (30-60 minuten). In een pilotstudie is ervaring opgedaan met het
afnemen van beide soorten vragenlijsten en hierin hebben zich geen problemen
voorgedaan.