De effectiviteit van positieve cognitieve gedragstherapie in een groepsbehandeling voor depressie bij ouderen.

Volgens de WHO is de wereldbevolking snel aan het vergrijzen en voorspellen
schattingen dat het aandeel van de wereldbevolking dat ouder is dan 60 jaar
tussen 2015 en 2050 zal verdubbelen van twaalf naar tweeëntwintig procent.
Bovendien zal de levensverwachting toenemen. Wereldwijd lijdt ongeveer vijftien
procent van de groep volwassenen van 60 jaar en ouder aan een geestelijke
stoornis, waarbij dementie en depressie het meest voorkomen. Bij ouderen wordt
depressie vaak ondergediagnosticeerd en onderbehandeld. Dit heeft meerdere
verklaringen. Bijvoorbeeld: symptomen van depressie bij ouderen worden
toegeschreven aan lichamelijke problemen of worden gezien als een normaal
onderdeel van het ouder worden. Daarnaast wordt verondersteld dat ouderen
minder over hun geestelijke gezondheidsproblemen vertellen dan jongere
volwassenen. Interessant is dat ouderen die worden doorverwezen voor een
psychologische behandeling een betere aanwezigheid en klinische verbetering
laten zien in vergelijking met jongere volwassenen. Bovendien hebben ouderen
net zoveel baat bij psychotherapie voor depressie als volwassenen van
middelbare leeftijd. Dit suggereert dat het de moeite waard is om te investeren
in de psychologische behandeling van depressie bij ouderen.

Er is voldoende bewijs voor de effectiviteit van traditionele cognitieve
gedragstherapie (T-CGT) als behandeling voor depressie. Het is ook de meest
onderzochte en aanbevolen therapie voor depressie in de meeste richtlijnen.
T-CGT heeft echter verschillende beperkingen. Zo wordt psychotherapie over het
algemeen geassocieerd met een hoge drop-out en een lage therapietrouw.
Daarnaast reageert slechts ongeveer 42% van de patiënten op behandeling met
T-CGT met een remissiepercentage van 36%. Ten slotte is T-CGT vooral gericht op
het verminderen van depressieve symptomen, hoewel onderzoek suggereert dat een
succesvolle behandeling meer inhoudt dan een afname van depressieve symptomen
(waarbij patiënten een toename van positief affect als belangrijker
beoordelen).

De laatste jaren is er meer aandacht voor 4de generatie CGT interventies, zoals
positieve CGT (P-CGT). P-CGT is een nieuwe transdiagnostische behandeling die
zich richt op positieve emoties en die T-CGT technieken integreert met
oplossingsgerichte therapie en positieve psychologie. Sommige van de
belangrijkste kenmerken van positieve CGT worden verondersteld de eerder
genoemde beperkingen van traditionele CGT te overwinnen. Bij volwassenen die
lijden aan depressie heeft positieve CGT een sterkere verbetering van
depressieve symptomen laten zien dan traditionele CGT. Daarnaast heeft
onderzoek grotere effectgroottes aangetoond van negatieve en positieve
affectmetingen voor positieve CGT.

Op basis van eerdere bevindingen veronderstellen we dat ouderen met een
depressie baat hebben bij positieve CGT, wat leidt tot een afname van
depressieve symptomen en negatief affect en een toename van positief affect,
optimisme, welzijn, subjectief geluk en persoonlijkheidsfunctioneren. Daarom
zal de huidige studie zich richten op het onderzoeken van de effectiviteit van
een ambulante P-CGT groepstherapie voor ouderen die lijden aan depressie. De
groepstherapie zal bestaan uit acht wekelijkse sessies positieve CGT met behulp
van het Positieve CGT behandelprotocol voor groepen. Het effect van de
behandeling zal worden beoordeeld met behulp van een replicated single-case
design met vier fasen (baseline, behandeling, na behandeling en follow-up)
waarbij patiënten als hun eigen controle dienen. We vergelijken baseline met
behandeling, behandeling met follow-up en baseline met follow-up om de
effectiviteit van de therapie te onderzoeken.

Het doel van de huidige studie is het onderzoeken van de effectiviteit van
positieve CGT voor de behandeling van depressieve stoornis bij ouderen. Op
basis van eerdere bevindingen stellen we de hypothese dat ouderen met een
depressieve stoornis baat hebben bij positieve CGT, wat leidt tot een afname
van depressieve symptomen en negatief affect en een toename van positief
affect, optimisme, welbevinden en subjectief geluk. Daarnaast stellen we de
hypothese dat positieve CGT zal leiden tot een verbetering van het
persoonlijkheidsfunctioneren bij ouderen die lijden aan een depressieve
stoornis.

De huidige studie maakt gebruik van een replicated single-case design. We
kiezen voor dit design omdat deze studie, voor zover ons bekend, de eerste
exploratieve studie is naar de effectiviteit van P-CGT bij ouderen. Het
replicated single case design vereist relatief weinig deelnemers omdat de
deelnemers als hun eigen controle dienen in een uitgebreid longitudinaal
design. Kenmerkend voor een replicated single case design zijn afhankelijke
variabelen die frequent worden beoordeeld, waardoor het mogelijk is om de
effecten van tijd en interventie te bestuderen. Dit maakt een gedetailleerde
observatie mogelijk van de veranderingen die optreden bij elke proefpersoon in
relatie tot de onafhankelijke variabele en dus de effectiviteit van de
behandeling.

Deelnemers aan het huidige onderzoek zullen deelnemen aan 8 groepssessies positieve cognitieve gedragstherapie zoals beschreven door Bannink (2012) volgens het Positieve CGT behandelprotocol voor groepen (Bannink & Geschwind, 2021). De behandeling zal bestaan uit 8 wekelijkse sessies met een duur van 2 uur per sessie. De sessies worden geleid door twee gezondheidszorgpsychologen die bekend zijn met het behandelprotocol en die deelnemen aan intervisie. Alle deelnemers (d.w.z. patiënten) aan het huidige onderzoek beginnen met het invullen van de nulmetingen, waarbij de primaire uitkomstmaat gedurende vijf weken twee keer per week wordt afgenomen en de secundaire uitkomstmaten in totaal één keer. Vervolgens nemen alle deelnemers (patiënten) deel aan de behandelingsfase. Tijdens deze fase wordt de primaire uitkomstmaat twee keer per week afgenomen gedurende 8 weken. Na afloop van de groepstherapie voeren de deelnemers (d.w.z. patiënten) de nogmaals de behandelingsmetingen uit, die dezelfde metingen omvatten als de beoordeling bij aanvang. Na drie weken wordt de primaire uitkomstmaat twee keer per week en de secundaire uitkomstmaat eenmalig nogmaals ingevuld als follow-up voor een periode van drie weken. Informanten vullen de twee informantenvragenlijsten één keer in bij baseline, na behandeling en follow-up.

Voor de huidige studie zullen patiënten met de diagnose depressie deelnemen aan
acht weken cognitieve gedragstherapie in groepsverband. Deelname aan een
dergelijke therapie is gebruikelijk bij de behandeling van depressie, waardoor
dit geen extra belasting vormt. In cognitieve gedragstherapie, zoals die in de
dagelijkse praktijk wordt gebruikt, is het niet ongewoon om positieve en
oplossingsgerichte elementen te integreren. Het belangrijkste verschil voor de
huidige studie is het geprotocolleerde gebruik van positieve gedragstherapie en
de duidelijkere focus op deze positieve en oplossingsgerichte interventies met
behoud van de belangrijkste elementen van (traditionele) cognitieve
gedragstherapie, zoals gedachteregistraties, cognitieve herstructurering, etc.
De meer luchtige, toekomstgerichte, oplossingsgerichte en positieve benadering
zou deze behandeling nog minder belastend kunnen maken dan de traditionele
cognitieve gedragstherapie.

Patiënten beginnen met de eigenlijke behandeling na vijf weken van nulmetingen.
Dit komt overeen met een normale wachttijd om de behandeling te starten na een
intakeprocedure en zou geen extra belasting moeten vormen. Patiënten die niet
in staat zijn om vijf weken te wachten op de start van de behandeling
(bijvoorbeeld vanwege een sterk crisogene aard van klachten) worden uitgesloten
van het onderzoek en krijgen een andere behandeling die past bij hun symptomen.
De behandelingsinterventies die in deze studie worden gebruikt, hebben bewezen
werkzaam te zijn bij de behandeling van depressie bij volwassenen. Daarom
worden er geen risico's verwacht voor de ouderen die deelnemen aan dit
onderzoek.

Tijdens het huidige onderzoek worden patiënten en informanten gevraagd
verschillende vragenlijsten in te vullen. De primaire uitkomstmeting wordt
beoordeeld tijdens baseline (duur van 5 weken), behandeling (duur van 8 weken),
na de behandeling (duur van 1 week) en follow-up na een interval van drie weken
(duur van 3 weken). De primaire uitkomstmeting wordt twee keer per week
beoordeeld, waarbij elke beoordeling maximaal 5 minuten duurt. Dit komt neer op
170 minuten in totaal voor de hele studie voor de primaire uitkomstmeting.
Daarnaast wordt deelnemers gevraagd om de secundaire uitkomstmeting in totaal
vier keer in te vullen (baseline, behandeling, na behandeling en follow-up).
Het invullen van de secundaire uitkomstmeting zal naar schatting maximaal 45
minuten per keer in beslag nemen. Dit komt neer op 180 minuten in totaal voor
het hele onderzoek voor de secundaire uitkomstmeting. Ten slotte zal een
informant worden gevraagd om twee vragenlijsten in te vullen tijdens de
baseline, na de behandeling en bij de follow-up. Het invullen van deze
vragenlijsten neemt maximaal 15 minuten per keer in beslag, wat neerkomt op een
totale investering van 45 minuten voor de informant.

Ter ondersteuning van de patiënten wordt er een wekelijks signalerend contact
met een behandelaar aangeboden in de fase voor en na de groepsbehandeling.
Hierin worden geen interventies verricht, maar wordt de toestand van de patiënt
opgevolgd en wordt er geïnformeerd of het nog lukt om de metingen in te vullen.

Deelnemers aan dit onderzoek ontvangen geen financiële vergoeding voor
deelname.