Effectiviteit van Exposure Therapie (ET) voor angststoornissen bij oudere volwassenen ouder dan 65 jaar uitgevoerd door praktijkondersteuners geestelijke gezondheidszorg (POH-GGZ) in de huisartsenpraktijk - een clustergerandomiseerde gecontroleerde studie

Angststoornissen komen veel voor en hebben gedurende het hele leven een hoge
ziektelast. Desalniettemin blijven oudere mensen met angststoornissen vaak
onderbehandeld. Leeftijd-specifieke stereotiepe opvattingen van hulpverleners
en ouderen zelf en transportbelemmeringen zijn veel voorkomende redenen voor
onderbehandeling. Bovendien ontvangen oudere patiënten over het algemeen
farmacotherapie wanneer ze worden behandeld, terwijl bijwerkingen toenemen met
de leeftijd en 75% van de oudere personen de voorkeur geeft aan psychotherapie.
De meest effectieve psychotherapie, namelijk exposuretherapie, is nog niet
geëvalueerd voor oudere volwassenen met angst in de huisartspraktijk.

Exposuretherapie (ET) is de meest effectieve interventie voor alle
angststoornissen bij volwassenen. Het heeft het potentieel om het risico op
chronische aandoeningen, ongepaste gezondheidszorggebruik, ongepast
medicijngebruik en onnodige verwijzing naar specialistische geestelijke
gezondheidszorgverleners te verminderen, wat vaak gepaard gaat met lange,
kostbare behandeltrajecten. Exposure is goed geschikt om te worden uitgevoerd
door POH's-GGZ in huisartsenpraktijken, omdat oudere mensen regelmatig hun
huisarts bezoeken en alle huisartsenpraktijken in Nederland beschikken over een
of meerdere POH's-GGZ. Momenteel zijn zij echter niet toegerust om exposure aan
te bieden. Het introduceren van door POH's-GGZ toegepaste ET is waarschijnlijk
(kosten)effectief omdat het overeenkomt met de voorkeuren van patiënten en
inadequate of kostbaardere behandelingen voorkomt.

Wij hypothesiseren dat ET (8 sessies in 12 weken), uitgevoerd door getrainde
POH's-GGZ, effectiever en kosteneffectiever zal zijn in vergelijking met
gebruikelijke zorg bij het verminderen van angstsymptomen en het verbeteren van
de kwaliteit van leven van oudere volwassenen met angststoornissen.

Het primaire doel van dit onderzoek is om de (kosten)effectiviteit van ET voor
angststoornissen bij ouderen, uitgevoerd door getrainde POH's-GGZ in de
huisartspraktijk, te evalueren in termen van angst en kwaliteit van leven, in
vergelijking met gebruikelijke zorg. Gebruikelijke zorg is niet beperkt, en de
huisarts wordt aangemoedigd om te werken volgens de richtlijnen van het
Nederlands Huisartsen Genootschap.

a. De secundaire doelstellingen omvatten het onderzoeken of er verschillen zijn
met betrekking tot secundaire uitkomsten, zoals stoornisspecifieke
angstsymptomen, comorbide depressieve symptomen, algemene functioneren (d.w.z.
beperkingen en kwaliteit van leven gerelateerd aan de geestelijke gezondheid)
en het gebruik van psychoactieve medicatie (d.w.z., antidepressiva en
benzodiazepines) tussen ET en gebruikelijke zorg van pre- tot post-behandeling,
evenals follow-up, zonder specifieke interventies toe te voegen die zijn
ontworpen om deze resultaten te verbeteren.

b. Bovendien zullen verschillende voorspellers en moderatoren van de
behandeleffecten worden onderzocht, waaronder cognitieve functie,
leeftijd-specifieke stereotiepe opvattingen bij zowel de deelnemers als
POHs-GGZ, therapeutische alliantie en verwachtingen over de behandeling.

c. Verder streven we ernaar om potentiële mechanismen van verandering in ET
voor angst op latere leeftijd te onderzoeken door gebruik te maken van
zelfrapportagemethoden en dag-registratieformulieren. Specifiek zullen we de
rol van veranderingen in angstige verwachtingen, vermijding en
veiligheidsgedragingen, zelfeffectiviteit, metacognities (d.w.z. overtuigingen
over cognitie) en zorgen tijdens de behandelingsfase onderzoeken.

Het ontwerp van dit onderzoek is een multicenter cluster-gerandomiseerde
gecontroleerde studie in huisartspraktijken met twee parallelle
behandelgroepen: a) ET (n = 85) en b) Gebruikelijke zorg (Usual Care (UC)) (n =
85).

Eén groep zal Exposure Therapie (ET), uitgevoerd door getrainde POH's-GGZ, ontvangen en de andere groep zal gebruikelijke zorg (Usual Care) krijgen voor hun angstsymptomen in de huisartspraktijk. Patiënten toegewezen aan ET zullen 8 sessies van 30 minuten binnen 12 weken ontvangen, inclusief huiswerkopdrachten, waarbij de eerste sessie 45-60 minuten duurt.

ET, een goed ingeburgerde psychologische interventie, is het meest effectieve
onderdeel bij de eerste keuze psychologische behandeling, i.c. CGT, bij de
behandeling van angststoornissen bij jongere en middelbare leeftijdsgroepen.
Beperkt onderzoek bij oudere leeftijdsgroepen (65 jaar en ouder) wijst ook op
positieve trends in zowel geschiktheid als effectiviteit. Daarnaast is ET een
veilige interventie. Daarom kan het potentiële risico verbonden aan deelname
aan dit onderzoek als verwaarloosbaar worden beschouwd.

De tijd en last van deelname aan dit onderzoek worden als acceptabel beschouwd.
Dit werd besproken met een focusgroep van oudere personen, waaronder
ervaringsdeskundigen van de patiëntenvereniging voor angststoornissen (ADF
Stichting) en bezoekers van Ons Raadhuis, een ontmoetingscentrum voor ouderen
in de onderzoeksregio. Ze gaven aan dat de last acceptabel was, op voorwaarde
dat vragenlijsten zowel digitaal als op papier/krijt konden worden ingevuld,
met ondersteuning. Bovendien werd de ET van 8 sessies gedurende 12 weken ook
als acceptabel beschouwd. De focusgroep uitte bezorgdheid dat oudere personen
uitgesloten zouden worden van behandeling vanwege leeftijd of vermeende
kwetsbaarheid in plaats van de behandeling te zwaar te vinden. Er werd door de
focusgroep aangegeven dat de veronderstelling dat ET te zwaar zou zijn, een
onderschatting was van het vermogen van oudere volwassenen om dit zelf te
beslissen.

Het is het vermelden waard dat we in het vorige onderzoek (NL54470.091.16)
succesvolle deelname hebben behaald van oudere volwassen patiënten met
depressie binnen dezelfde netwerken van deelnemende huisartspraktijken met een
vergelijkbare belasting voor wat betreft de behandeling zelf en het afnemen van
vragenlijsten. Bij het vergelijken van de doelgroepen is het redelijk om een
hogere deelname te verwachten onder angstige oudere volwassenen, aangezien zij
doorgaans meer energie vertonen vergeleken met patiënten met depressie die vaak
energieverlies ervaren. Bovendien worden potentiële uitdagingen met betrekking
tot onze doelgroep aangepakt door de mogelijkheid te bieden om vragenlijsten
thuis in te vullen, ofwel met onafhankelijke onderzoeksassistenten aanwezig of
via de telefoon.